Met het uiteindelijk onvermijdelijke aftreden van de bondsvoorzitter Luis Rubiales lijkt alles over de Spaanse kwestie wel gezegd. Of toch niet? Sportfilosoof en directeur van ESPRIT Sandra Meeuwsen kijkt naar de institutionele reflexen die door deze voltrokken tragedie andermaal zijn blootgelegd.
Het was een zomer vol uitersten. De wereld stond in brand, met extreme temperaturen op plekken die dat niet gewend zijn en bosbranden in Griekenland, Canada, op Hawaii en Tenerife. Ik was zelf aan het fietsen op Gran Canaria en moest regelmatig oververhit omkeren als de fietscomputer 40+ Celsius aangaf. Ook de (geo)politiek tikte regelmatig het kookpunt aan. De oorlog in Oekraïne kende nieuwe dieptepunten, Musk en Zuckerberg die een kooigevecht plannen, de landelijke politiek waar een hele generatie afgebrand afhaakt. Wat is hier aan de hand? Zijn we in het armageddon beland, is de extinctie van de menselijke soort nabij…?
In ‘Apocalypsofie’ wil mijn collega Lisa Doeland [I] de huidige situatie wel als zodanig kwalificeren: ‘Terwijl we ons vastklampen aan de wereld zoals we die kennen, die steeds onhoudbaarder wordt juist omdat we ons eraan vastklampen – het verwerkelijken van die onhoudbaarheid is iets wat we doen – voelen we dat ondertussen het einde daarvan onverminderd dichterbij komt. Maar dat is natuurlijk niet het einde van de wereld.’
Groene fantasieën en recycling campagnes die ons willen doen geloven dat de ecologische crisis nog valt te keren, ontmaskert zij als illusies, een vorm van halfweten, die onze extinctie juist versnellen.
Iets vergelijkbaars geldt voor de evolutie van de sport. Over de Spaanse kwestie lijkt alles wel zo’n beetje gezegd. Of niet? Voor wie onder een steen heeft geleefd: de voorzitter van de Spaanse voetbalbond kon de verleiding niet weerstaan om de Spaanse vrouwen die zojuist het WK hadden gewonnen, te fêteren zoals hij thuis zou doen, achter gesloten deuren wel te verstaan. Eerst een publieke greep in het kruis ('Cojones!'), daarna een speelster over de schouders en vervolgens de beroemde kus op de mond van Jennifer Hermoso. Peanuts en gezeur volgens sommigen, maar het bleek de vonk die het voetbal deed exploderen. Na twee weken toenemende turbulentie, waarin alle denkbare kleuren en smaken voorbijkwamen, boog 'Kissing King' Rubiales het hoofd en stapte op. Het zijn niet zozeer de kus zelf en de respons die dit teweegbracht, maar vooral de institutionele reflexen in het voetbal die de onhoudbare situatie illustreren. Iconische beelden: de 'I will not resign' (5 keer) speech voor eigen parochie, inclusief de kadaverdiscipline die dit regime kenmerkt, gevolgd door een wanhoopsdaad van zijn moesje die met een hongerstaking haar oogappel tegen die gemene feministen meende te moeten beschermen (Freud zou er wel raad mee weten), afgehecht door een ziedend Openbaar Ministerie dat Rubiales en de top van het Spaanse voetbal inmiddels wel rauw lust. Welke tragedie heeft zich hier onder onze ogen voltrokken?
"Het zijn niet zozeer de kus zelf en de respons die dit teweegbracht, maar vooral de institutionele reflexen in het voetbal die de onhoudbare situatie illustreren"
Ten eerste kwam deze sportbestuurder niet meer weg met de oude reflex dat voetbalvrienden elkaar tot op het bot steunen om in positie te blijven. Er was duidelijk een grens overschreden, zelfs voor deze Spaanse zonnekoning. Het duurde wel even. In dat vacuüm van bijna twee weken liep de temperatuur in de Spaanse samenleving, maar ook internationaal, dermate hoog op, dat zelfs de politiek dreigde in te grijpen. Dit is het tweede disruptieve moment in deze tragedie. Waar mondiaal de politiek nog vaak aarzelt of afstand neemt van netelige kwesties in de sport, was ook hier sprake van een symbolisch 'point of no return'. Als de sport haar verantwoordelijkheid niet neemt, zijn er politieke krachten die ingrijpen. Adieu autonomie. Maar wat uiteindelijk deze macho bestuurder deed buigen, was de kritische massa van mannen om hem heen, 'brothers in arms' in zijn eigen voetbalimperium, die hem bewogen de realiteit onder ogen te zien en op te stappen. Mannelijke spelers, coaches, managers en zelfs FIFA-bestuurders, niet de vrouwen die het betrof of de publieke 'woke' opinie. Ook hier werd een machtsbalans verbroken. Van vrouwen iets aannemen is nog een brug te ver, maar er is een kritische massa van mannen die de nieuwe moraal al zelf belichaamt.
Hoe dan ook, door deze Spaanse kwestie staan de traditionele patriarchale krachten in het voetbal op breken, en daarmee een dominante cultuur die de moraal van 'nemen' ten koste van … legitimeert. Denk aan megalomane verdienmodellen, de perverse transferpraktijk en de relatie tussen gokken en matchfixing. Allemaal manifestaties van het macho regime dat het voetbal decennialang heeft bepaald. Dit was het incident dat nodig was om de onhoudbare institutionele reflexen binnen het voetbal bloot te leggen en dit regime te ontmantelen.
[I] Doeland, Lisa (2023). Apocalypsofie. Over recycling, groene groei en andere gevaarlijke fantasieën. Utrecht, Ten Have.
