Precies honderd jaar na de dood van Jaap Eden is een plaquette van deze sportlegende verdwenen. Het werd in 2015 bevestigd op het Museumplein in Amsterdam.
Jaap Eden werd op 19 oktober 1873 in Groningen geboren. Daar gaf zijn vader gymnastiekles op een HBS; zijn moeder was tijdens de bevalling overleden.
Eden groeide daarna op in Santpoort, bij Haarlem. Daar leerde hij sportpionier Pim Mulier kennen, waarna Eden eind negentiende eeuw een internationale sportbekendheid werd. Zo was hij in 1893 op het Museumplein in Amsterdam de eerste officiële wereldkampioen allroundschaatsen. Ook won hij een wereldtitel als baanrenner. Eden is nog steeds de enige sporter ter wereld is die binnen één jaar wereldkampioen werd bij twéé sporten.
Behalve van fanatiek sporten hield Eden van stevig drinken. In januari 1925 werd hij met spoed in het St. Elizabethgasthuis in Haarlem opgenomen, omdat zijn nieren niet meer functioneerden. Op 2 februari 1925 overleed hij op 51-jarige leeftijd in het ziekenhuis – afgelopen weekend exact een eeuw geleden.
Vier dagen later was onder grote belangstelling het afscheid op de algemene begraafplaats aan de Kleverlaan in Haarlem. Vrienden en bewonderaars zamelden geld in voor een grafmonument voor de berooide sportheld: Jaap zittend op zijn racefiets, met boven hem, hangend aan de steen, een paar schaatsen. Dat werd in 1927 bij het graf geplaatst.
Dit was lange tijd het enige tastbare eerbetoon aan de sportlegende, maar daar kwam in november 2015 verandering in, op initiatief van schaatshistoricus Marnix Koolhaas. Bij de vijver op het Museumplein in Amsterdam werd toen een plaquette onthuld, exact op de plek waar Eden in 1893 zijn eerste wereldtitel won.
Zoals Koolhaas schreef in schaatstijdschrift Bislett: "Het is een sobere plechtigheid, die vrijdagmiddag aan de rand van het merkwaardige kunstijsbaantje dat ’s winters het Museumplein een winters decor geeft. Jaap Eden III, de kleinzoon van de grote schaatskampioen, onthult samen met Philip Warners, de huidige voorzitter van de in 1864 opgerichte Amsterdamsche IJsclub, bijna 123 jaar na dato een eenvoudige maar gepaste gedenkplaat in het beton van het kleinste ijsbaantje van Nederland."
De tekst verwees naar de historische achtergrond van die plek: "Hier op het Museumplein, waar tot 1936 ’s winters de ijsbaan lag van de Amsterdamsche IJsclub, werd Jaap Eden in 1893 de eerste wereldkampioen schaatsen."
Koolhaas had achttien jaar eerder al voor de eerste keer een verzoek ingediend bij de gemeente Amsterdam. Na lange tijd kreeg Eden dan eindelijk het eerbetoon dat hem toekomt, precies op de goede plek.
We zijn inmiddels weer tien jaar verder en van die plaquette is geen spoor meer te vinden. De vijver is tijdens werkzaamheden gerenoveerd, maar daarbij is de gedenkplaat verdwenen. Zowel de Amsterdamse IJsclub als Koolhaas is hierover nooit benaderd door de gemeente Amsterdam. "Bij nabellen kwam ik in het te verwachten oerwoud van niets wetende ambtenaren terecht", zegt Koolhaas desgevraagd. "Ze hadden op z'n minst de schenker, de AIJC, van het slopen op de hoogte moeten stellen."
De gemeente zelf meldt op haar website dat de vijver inderdaad is vernieuwd. 'We hebben de stenen er stuk voor stuk uitgehaald. We hebben ze bewerkt en teruggeplaatst. We hebben hierbij zo veel mogelijk materiaal opnieuw gebruikt.'
Zo lijkt het er dus op dat de gemeente Amsterdam belangrijk sporterfgoed op de stort heeft gegooid. In ruil daarvoor staat er nu een afscheidingswand bij het huidige ijsbaantje met een opvallende tekst: "Sinds 1864 kent Amsterdam een rijke traditie van schaatsen op het Museumplein, dankzij de oprichting van de Amsterdamsche IJsclub."
En dat is historisch onjuist, want in de eerste 23 jaar van haar bestaan zwierf de IJsclub met haar ijsbaan door de stad. Pas in 1887 werd die aangelegd op het Museumplein.
Foto's: Marnix Koolhaas
