Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn duizenden voetballers omgekomen, van wie de meeste zo’n tachtig jaar later zijn vergeten. Het gaat om gesneuvelde soldaten, verzetsmensen, Joodse voetballers en burgerslachtoffers – zowel in Nederland als in Nederlands-Indië. In de concertreeks Het Oorlogselftal worden de verhalen verteld van een aantal van die oorlogsslachtoffers, gespeeld door tien jonge muzikanten van het Nachtlicht Ensemble.

Emmen

De nationale première was afgelopen zaterdag in het Atlas Theater in Emmen in een dubbelconcert met het stedelijke harmonieorkest Euterpe. De tien muzikanten van het Nachtlicht Ensemble belichtten onder meer de Joodse voetbalverslaggever Han Hollander, Ajacied Eddy Hamel en Joop van der Heide van Feyenoord.

Hollander was de beroemdste radioreporter van zijn tijd. In 1943 werd hij vermoord in Sobibor, samen met zijn vrouw. Hamel was sterspeler in Amsterdam in het kampioenselftal van de jaren 20. Samen met zijn hele gezin werd hij in Auschwitz vermoord. Van der Heide overleefde de oorlog, maar bracht de laatste maanden in gevangenschap door in Duitsland na de Razzia van Rotterdam van november 1944. Hij ontsnapte, sloot zich aan bij de Canadese troepen en bevrijdde op 8 mei 1945 zijn eigen stad – tot verbazing van zijn stadsgenoten die opeens de beroemde voetballer ontdekten tijdens de Bevrijdingsfeesten.

Jonas van Oosten

Al die verhalen dienen als basis voor de indrukwekkende composities van het Nachtlicht Ensemble, waarbij de stem van Hollander vaak wordt gebruikt, afkomstig uit zijn radioverslagen van wedstrijden van het Nederlands elftal. In het midden van dit concert zijn er enkele improvisaties met de plaatselijke muzikanten, die eerder op de dag zijn voorbereid tijdens een workshop van het Nachtlicht Ensemble.

Deze composities zijn gebaseerd op de plaatselijke omgekomen voetballers, zoals de Joodse Jonas van Oosten, 16 jaar oud, lid van Achilles uit Assen. Na een onderduik met zijn complete familie plaatste de burgemeester van Assen een opsporingsbericht voor het Joodse gezin, waarna ze allemaal werden opgepakt en vermoord. Van Oosten werd dus verraden door zijn eigen burgemeester.

“Ik heb geen idee hoe dat ik in muziek kan omzetten,” aldus een lid van Euterpe nadat ze hoorde van Van Oosten. Nog geen twee minuten later komt ze met een prachtig voorstel voor een improvisatie over de aanvankelijke vreugde van de geslaagde onderduik, die kort daarna eindigt in het dodelijke verraad van de burgemeester. “Dit gaat over alle kinderen, die lijden in een oorlog,” zegt ze ’s avonds in het concert, natuurlijk ook verwijzend naar Oekraïne. “Een heftige improvisatie,” merkt een medemuzikant op, “maar wel heel mooi.”

Utrecht

Komende zondag, 27 maart, is er een optreden bij de Utrecht Muziekschool. Hier is ook aandacht voor plaatselijke oorlogsverhalen tijdens een speciale workshop voor muzikanten. Piet Dumortier bijvoorbeeld was de beste midvoor, die het Utrechtse DOS ooit heeft gehad. In 1938 speelde hij één keer voor Oranje. Op 6 april 1945 overleed hij in het ziekenhuis aan de gevolgen van difterie, 29 jaar oud. Hij lag in een ijzeren long, maar die begaf het tijdens een bombardement. Ploeggenoten probeerden tevergeefs zijn leven te redden door elektriciteit op te wekken met een fietsdynamo. Utrecht was in rouw. Dumortier werd begraven in zijn clubkleuren en met een bal in zijn handen. Twee jaar geleden zei de gemeente dat zij voortaan zijn graf zal verzorgen.

In totaal zijn er nog vijf concerten van Het Oorlogselftal: in Utrecht, Alkmaar, Sneek, Wageningen en Amsterdam. Meer informatie staat hier.