Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) heeft al langer een samenwerking met de Talentencampus in Oss, waar via bedrijven de vitaliteit wordt aangejaagd. Toen ZonMw en Sportinnovator een aanvraag uitschreven voor maatschappelijk gericht onderzoek naar sport en bewegen, ging Pijke den Ambtman, docent/onderzoeker bij HAN Sport en Bewegen, om de tafel met een aantal partijen die hij al kende vanuit de samenwerking in Oss. Dat waren het lokale sportbedrijf Sport Expertise Centrum Oss, de gemeente Oss en fitnessorganisatie Vitaplaza. Samen waren ze er al snel uit dat ze in Oss een interessant vraagstuk hadden rond het in beweging krijgen van jongeren.

Ervaren veiligheid van ouders

Ze besloten zich daarbij te richten op wijken met gezinnen met een migratieachtergrond, omdat uit onderzoek is gebleken dat in die kanswijken de afstand tot meedoen het grootste is. "Daar zijn we in Oss verder in gedoken. Wat daar uitkwam was dat de ervaren veiligheid van ouders één van de grootste redenen is dat kinderen te weinig bewegen. Wat is dan laagdrempelig bewegen? Dat is buiten spelen. Eén van de inzichten die we kregen was dat kinderen te weinig buitenspelen, omdat de omgeving niet veilig is, maar vooral omdat de ouders het niet als veilig ervaren."

Dat gegeven kwam naar voren doordat de onderzoekers eerst goed hadden uitgevraagd wat nu de voornaamste redenen waren om niet buiten te spelen. Dat is volgens Den Ambtman cruciaal binnen de aanpak van een Living Lab. Het probleem wat ouders aangaven, zorgde direct dat het onderzoek een andere richting kreeg. "Bij de aanvraag hadden we aangegeven dat we misschien iets konden combineren met offline en online. Daar leek het beloningssysteem van Open Badges toen een goed idee bij. Het probleem van de ervaren onveiligheid van de ouders lossen we daarmee alleen niet op. Wat we in de projectaanvraag hadden opgeschreven blijkt aan de achterkant zeker wel een onderdeel van de oplossing te kunnen zijn, maar het is zeker niet de initiële oplossing."

Gesprekken met ouders

Binnen het Living Lab Vitaal Oss werd daarom eerst gekeken naar het verbeteren van de ouderbetrokkenheid, want die was vrij laag. "We hebben ook gevraagd aan mensen met een migratieachtergrond: wat verstaan jullie onder buitenspelen? Dan kregen we als antwoord: dan brengen we ze naar de voetbalclub of gaan ze sporten. Zij associëren sporten dus met buitenspelen en niet met naar een pleintje in de buurt gaan om met een bal tikkertje te doen. Ons doel was ook om die ouders meer te betrekken bij het buitenspelen." Vanuit de gesprekken met ouders is uiteindelijk het concept 'Buiten spelen = Buiten bewegen' gekomen, legt Den Ambtman uit. "De buurtsportcoach speelt een belangrijke rol bij het opzetten van een buitenspeelclub. Die club moet zichzelf gaan organiseren en dat proberen we in zes stappen te bereiken, van het oprichten met een buurtsportcoach tot het moment dat deze eens stapje terug doet en de ouders de buitenspeelclub samen met hun kinderen voortzetten."

Een buitenspeelclub van 'Buiten spelen = buiten bewegen' is erop gericht om kinderen van 6-12 jaar en hun ouders in de wijk samen te brengen onder begeleiding van de buurtsportcoach. Het doel is om een groep van 10-15 kinderen te formeren die uiteindelijk zelfstandig gaan buitenspelen. Dit kan wekelijks met de buurtsportcoach, of op andere momenten zelfstandig. De buurtsportcoach helpt vooral met het maken van afspraken, het vormen van een groep en het sturen van de club naar zelfstandig spelen. Hierin hebben de oudere kinderen een activerende rol.

Pleinfluencer

Dit idee van een buitenspeelclub is misschien niet zo vernieuwend, beseft de projectleider. Ze kunnen wel degelijk een oplossing zijn, want onderzoeken laten zien dat kinderen te weinig buiten spelen. "Als ouders hun kinderen liever thuis op de bank zien zitten gamen omdat ze dan veiliger bezig zijn dan is het een uitdaging om die kinderen buiten te laten bewegen." De buurtsportcoach speelt in het meekrijgen van de basisschoolkinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar een cruciale rol. "Die hebben we in dit geval ook 'pleinfluencer' genoemd. Het idee daarvan is dat hij of zij een rolmodel is. In Oss werken ze met combinatiefunctionarissen, dat wil zeggen dat ze zowel gymles geven als daarna in de wijk actief zijn. Dat verhoogt ook de ervaren veiligheid van ouders en de herkenbaarheid bij kinderen. Zij zien een bekend gezicht van school in een bekend trainingspak, en dat wordt geassocieerd met veiligheid. Dan zijn die ouders ook eerder geneigd hun kinderen mee te sturen met het buitenspeelclubje."

Apenrots analyse

Het succes van een buitenspeelclubje zit volgens Den Ambtman in het contact met de scholen. Ook daarbij speelt de combinatiefunctionaris een sleutelrol. "We hebben daar veel over geleerd uit de gesprekken met leerlingenraden. We weten daardoor dat je zo’n clubje echt samen met leerlingen moet vormgeven. Dat moeten die buurtsportcoaches doen. Omdat het opzetten van zo’n buitenspeelclub best ingewikkeld kan zijn, hebben we daar een handleiding voor ontwikkeld die voor iedereen beschikbaar komt.” Een onderdeel daarvan is de apenrots analyse, die al gebruikt wordt om formele en informele leiders in een groep te identificeren om pestgedrag te voorkomen. "Die methode werkt ook heel goed om te kijken wie de leiders zijn die je als eerste mee kunt krijgen naar je buitenspeelclub. Het is een manier om te kijken hoe je die groep zo kunt beïnvloeden hoe je de grootste kans van slagen hebt."

Het project Buiten Spelen = Buiten bewegen loopt nog tot december 2024, maar Den Ambtman geeft aan dat ze vanaf het begin al voorbij die datum hebben gekeken. "We proberen met een korte impuls een initiatief neer te zetten in de wijk met de hoop dat het blijft bestaan, het unieke is dat we vooruit hebben gedacht: als we iets doen, hoe kan dat een toevoeging voor de wijk zijn? Zonder dat we daar zelf eindeloos betrokken bij zijn."

Aanhaken bij pop-up speeltuin

De kracht van het Living Lab is wat hem betreft ook dat de nieuwe inzichten uit de praktijk naar het onderwijs terugvloeien. Dat is naast de opleidingen ALO, Sportkunde en de Master sport- en beweeginnovatie van de HAN ook de opleiding Pedagogiek en Fysiotherapie van Fontys, waar ook mee werd samengewerkt.

Het project ‘Buiten Spelen = Buiten Bewegen’ wordt als een als goed voorbeeld gebruikt voor nieuwe studenten van de Master Sport & beweeginnovatie. "Toevallig hebben studenten vanuit dezelfde masteropleiding in Den Bosch de ‘pop-up speeltuin’ bedacht. Die tien verplaatsbare speeltoestellen staan dan twee weken in een wijk. Dat is dan een mooie aanleiding om te zeggen: als je het leuk vindt gaan we hier een buitenspeelclub oprichten. Nu gaan we dus ook kijken of we dat samen met Den Bosch kunnen opzetten."

Den Ambtman heeft onlangs ook al een presentatie gegeven bij de Gelderse Sport Federatie over het project in Oss. "Via die wegen willen we heel Nederland aan het buitenspelen krijgen."

Fotobijschrift: Om een echte 'Pleinfluencer' te worden heeft deze buitenspeelclub in de wijk Ussen in Oss hun eigen T-shirt ontworpen. Door het belonen van aanwezigheid op het shirt ontstaat betrokkenheid bij de buitenspeelclub.

Lees ook de eerdere afleveringen in deze serie: